zakres z gimnazjum; świadomość językowa

Styl - sposób kształtowania wypowiedzi językowej z wykorzystaniem środków stylistycznych.


Styl potoczny- styl używany głównie w codziennych wypowiedziach.
     
      Cechy stylu potocznego:

• występowanie kolokwializmów (wyrazów używanych tylko w języku potocznym),
  
• słownictwo nacechowane emocjonalnie
  
• zdania pojedyncze występują częsciej niż złożone
  
• równoważniki zdań
  
• powtarzanie wyrazów;
  
• mniejsza dbałośc o starannośc mowy
  
• wykrzyknienia, pytania, niedokończone zdania
  

Styl urzędowy – używany w:

• komunikatach, zawiadomieniach
  
• instrukcjach, regulaminach
  
• zarządzeniach
  
• pismach urzędowych
  

      Cechy stylu urzędowego:

• używanie trybu rozkazującego
  
• słownictwo pozbawione emocji
  
• używanie form bezosobowych
  
• występowanie nakazów i zakazów
  
• treść w formie paragrafów i punktów;
  
• występowanie strony biernej;
  
• terminologia z zakresu ekonomii, prawa, administracji.
  

Styl artystyczny- styl dzieła literackiego
    
      Cechy stylu artystycznego:

• nacechowanie emocjonalnie
  
• występowanie neologizmów
  
• używanie środków stylistycznych do opisu przedstawianych postaci, zdarzeń, miejsc, zjawisk, przedmiotów;
  
• bogate słownictwo, obrazowość
  
• stosowanie stylizacji (archaizacja, dialektyzacja)
  
• mogą w nim wystąpić pozostałe style (np. używanie mowy potocznej w dialogu)
  

Styl naukowy- styl występujący w pracach naukowych.

      Cechy stylu naukowego:

• terminologia naukowa i specjalistyczna
  
• jednoznaczność i precyzja informacji;
  
• brak środków stylistycznych
  
• obiektywne przedstawianie treści
  
• brak nacechowania emocjonalnego
  
• stosowanie tabel, wykresów
  
• cytowanie prac innych autorów, stosowanie przypisów.
  

Wyrazy wieloznaczne – wyrazy o takiej samej pisowni, tak samo brzmiące, które mają więcej niż jedno znaczenie
np. zamek (budowla) – zamek (w drzwiach)
klucz (ptaków) - klucz (do zamka)

Archaizm - wyraz, zwrot bądź konstrukcja składniowa, które już wyszły z użycia

neologizm - wyraz, zwrot lub znaczenie wyrazu nowo utworzone w jakimś języku

eufemizm - wyraz, wyrażenie lub zwrot używany zamiast innego, którego chce się uniknąć ze względów
obyczajowych, politycznych, religijnych itp., np. "zasnąć na wieki" zamiast "umrzeć"; złagodzenie, określenie peryfrastyczne;

wulgaryzm - wyraz lub wyrażenie będące dosadnym, ordynarnym określeniem zjawisk, które można nazwać, używając słów neutralnych stylistycznie

wyrazy rodzime - słowa wywodzące się z języka prasłowiańskiego lub całkowicie polskie

wyrazy zapożyczone - słowa przejęte z innych języków wraz ze swoim oryginalnym znaczeniem

Podmiot – informuje kto (lub co) wykonuje daną czynność
*gramatyczny – stoi w mianowniku (kto? Co?)
*logiczny – stoi w dopełniaczu (kogo? Czego?); wskazuje na brak lub nadmiar
*Zbiorowy - wyrażony rzeczownikiem w liczbie pojedyńczej oznaczającej zbiorowość
*domyślny – wynika z formy orzeczenia
*szeregowy – wyrażony co najmniej dwoma wyrazami

Orzeczenie – informuje jaką czynność wykonuje podmiot
*czasownikowe – wyrażone jest formą osobową czasownika lub formą nieoosbową zakończoną na -no, -to
*imienne – składa się z łącznika i orzecznika
               -łącznik: formy osobowe czasowników: być, stać się, zostać
               -orzecznik: wyrażony różnymi częściami mowy
*modalne – składa się z 2 części:
          -wyrazu trzeba/warto/wolno/należy/można
          -bezokolicznika

dopełnienie – określenie czasownika, odpowiada na pytania przypadków oprócz mianownika i wołacza

przydawka – określenie rzeczownika odpowiadające na pytania: jaki? Jaka? Jakie? Który? Która? Które?   Czyj? Czyja? Czyje?

Okolicznik – określenie czasownika
Rodzaje okoliczników
*miejsca – gdzie? Skąd? Dokąd? Którędy?
*czasu – kiedy? Jak długo?
*sposobu – jak? W jaki sposób?
*przyczyny – dlaczego? Z jakiego powodu?
*warunku – w razie czego? Pod jakim warunkiem?
*celu – po co? W jakim celu?
*przyzwolenia – mimo czego? Wbrew komu?

Zdania złożone – zdania, które skłądają się z dwóch zdań składowych (dwa orzeczenia)

Zdania złożone współrzędnie – zdania, w których żadne ze zdań składowych nie określa drugiego, są one od siebie niezależne.

Zdania złożone współrzędnie ze względu na typ połączenia dzielimy na:
*zdania spójnikowe
*zdania bezspójnikowe

Zdania złożone współrzędnie ze względu na treść zdań składowych dzielimy na:
*łączne – i, oraz, ani, a
*rozłączne – lub, albo, bądź, czy
*przeciwstawne – lecz, ale, jednak, natomiast
*wynikowe – więc, zatem, toteż, dlatego

Zdanie złożone podrzędnie – jedno ze zdań składowych jest określeniem drugiego zdania, są zależne od siebie

Zdanie podrzędnie złożone podmiotowe – zastępuje lub uzupełnia podmiot zdania nadrzędnego. odpowiada na pytania podmiotu(kto? co?). np. Zdawało się, (co?) że nie ma ratunku.

Zdanie podrzędnie złożone orzecznikowe – zastępuje lub uzupełnia orzecznik zdania nadrzędnego. odpowiada na pytania: jaki jest?, kim jest?, czym jest? Jaki został? np. Jej zachowanie stało się takie, (jakie się stało?) że trudno było je znieść.

Zdanie podrzędnie złożone przydawkowe – zastępuje przydawkę zdania nadrzędnego. odpowiada na pytania: jaki? Który? Czyj? Ile? np. Z tarasu rozciągał się taki widok, (jaki?) że turystom zaparło dech w piersiach.
Zdanie podrzędnie złożone dopełnieniowe – zastępuje dopełnienie zdania nadrzędnego. odpowiada na pytania przypadków zależnych:kogo? Czego? komu? Czemu? kogo? Co? z kim? z czym? o kim? o czym? np. Nikt nie przypuszczał, (czego?) że lato będzie tak deszczowe.



Zdania bezpodmiotowe – nie mają podmiotu, mogą występować → np. jeśli mówimy o zjawiskach przyrody (grzmi), odczuciach (miło mi), czynnościach bliżej nieokreślonych osób (rozbito butelkę)

Imiesłowowy równoważnik zdania – tworzy go tylko imiesłów przysłówkowy
np. Wracając (im.przysłówkowy) do domu, śpiewał wesoło.

Zasady poprawności imiesłowowego równoważnika zdania:
      1)ten sam podmiot w zdaniu nadrzędnym i im.równ.zdania
      2)czynność wyrażona im.przysłówkowym współczesnym musi być jednoczesna z czynnością wyrażona             przez orzeczenie zdania nadrzędnego
      3)czynność wyrażona im.przysłówkowym uprzednim musi być wcześniejsza od czynności w zdaniu                   nadrzędnym
      4)Imiesłowowy równoważnik oddzielamy od zdania nadrzędnego przecinkiem

Temat fleksyjny – część wyrazu, która zasadniczo nie uczestniczy w jego odmianie. Rozróżnia się np.domow- w wyrazach: domowy, domowego

Końcówka fleksyjna - część wyrazu, która uczestniczy w odmianie, określa funkcję składniową wyrazu; często określa kilka kategorii gramatycznych jednocześnie.
np.-ą w wyrazie „robią” wyraża trzecią osobę, liczbę mnogą i czas teraźniejszy

To, że czasowniki są dokonane lub niedokonane nazywa się ich aspektem.

Dokonane – nie występują w czasie teraźniejszym, nazywają czynności lub stany, które zakończyły się w przeszłości (poszła) lub zakończą się w przyszłości (kupimy)

Niedokonane – informują o tym, że dana czynność trwa ale nie wiadomo nic o tym czy została zakończona (np. On maluje obraz. [jest w trakcie malowania)

Tryby:
*rozkazujący - służy do wyrażania rozkazów, poleceń, życzeń, próśb; nie posiada formy 1 osoby liczby pojedynczej, a w 3 osobie liczby pojedynczej i mnogiej występuje partykuła „niech”

*orzekający - informuje o czynnościach (lub stanach), które mają miejsce w teraźniejszości, zaistniały w przeszłości lub dopiero zostaną wykonane

*przypuszczający - kiedy przypuszczamy, że dana czynność (stan) mogłaby się zdarzyć lub sobie tego życzymy; obok formy osobowej czasownika pojawia się charakterystyczna partykuła bym, byś, by itd.;



Strony:

W stronie biernej podmiot jest odbiorcą czynności. (List jest pisany przez Olę)
W stronie czynnej podmiot jest wykonawcą czynności. (Ola robi kanapkę)



Imiesłów – forma czasownika

Temat słowotwórczy – wspólna część wyrazu podstawowego (wyrazu, który stanowi podstawę dla innych wyrazów)

Formant – cząstka za pomocą której budujemy wyrazy pochodne (wyrazy, które pochodzą od wyrazów podstawowych)

Rodzaje formantów :

• przedrostek → pisać – na-pisać
  
• przyrostek → pisać – pis-ak
  
• formant zerowy → biegać - bieg Ø