Powtórka ze szkoły podstawowej

wyraz – słowo

głoska - najmniejszy, niepodzielny artykulacyjnie i słuchowo element mowy ludzkiej; dźwięk mowy

litera - znak graficzny głoski, właściwy pismom alfabetycznym

sylaba - naturalna jednostka artykulacji, której ośrodkiem jest samogłoska; zgłoska

zdanie - uporządkowana grupa wyrazów, która zawiera zrozumiałą informację

życzenia -

1.z jakiej okazji?

2.komu? - adresat

3.co? - życzenia

4.kto? nadawca

zaproszenie -

1.kto? Nadawca

2.kogo? Odbiorca

3.cel

4.czas (dzien, miesiąc, rok, godzina)

5.miejsce (miejsce do którego zapraszamy, ulica, numer)

list -

1.miejscowosc, data

2.zwrot do adresata

3.wstęp

4.treść listu

5.zakończenie

6.podpis

zawiadomienie -

1.Miejsce i czas

2.Informacja kogo dotyczy zawiadomienie

3.Co, kiedy i gdzie ma się wydarzyć lub już się wydarzyło, słowo kluczowe: „zawiadamiam”

4.Kto zawiadamia

gratulacje -

1.komu?

2.z jakiej okazji? + można dołączyć życzenia

3.kto?

ogłoszenie –

1.Data wydarzenia (zaginięcia) (kiedy?)
2.Miejsce zdarzenia (gdzie?)
3.Informacja o tym co się stało lub o wydarzeniu
4.informacje dodatkowe np.cena,
5.Kontakt jeśli jest potzrbany
6..informacje o nagrodzie(jeśli zagineło coś)

instrukcja -

1.pisanie zwięźle i precyzyjnie

2.bezokoliczniki lub czasowniki w trybie rozkazującym

3.punkty uporządkowane w logicznej kolejności

porównanie – zestawienie elementów pod pewnym względem podobnych do siebie, służące uwydatnieniu cech (łaczniki: jak, jakby, niby, jako, niczym, podobnie jak, na kształt)

przenośnia (metafora) – polega na niecodziennym połączeniu słów, które – tworząc nową całość – nabierają innego, często zaskakującego znaczenia

epitet – określenie rzeczownika, najczęściej przymiotnik

wyraz dźwiękonaśladowczy (onomatopeja) – naśladowanie rozmaitych odgłosów

animizacja (ożywienie) – nadawanie przedmiotom i zjawiskom przyrody cech istot żywych

personifikacja (uosobienie) – nadawanie zjawiskom przyrody, zwierzętom, rzeczom cech właściwych wyłącznie ludziom

powieść – gatunek literatury, utwór narracyjny, opisujący zwykle rozbudowany ciąg wydarzeń; utwór wielowątkowy

legenda – opowieść związana z jakimiś rzeczywistymi zdarzeniami, postaciami i miejscami, która podobnie jak basń czy mit zawiera elementy fantastyczne i cudowne

baśń :
*motyw walki dobra ze złem

*morał

*elementy fantastyczne obok rzeczywistych
*nieokreślony czas i miejsce

*triumf dobra

fraszka – krótki utwór poetycki, najczęściej o błahej i żartobliwej treści, posiada puentę

bajka – przynależy do epiki. Wyróżniamy bajkę epigramatyczną i narracyjną

opowiadanie - krótki utwór literacki pisany prozą, tematycznie ograniczony do jednego wątku fabularnego, różniący się od noweli brakiem wyraźnej konstrukcji, luźnym układem akcji, często wzbogaconej epizodami

komiks - historia wydawana jako osobna broszura lub zamieszczana np. w czasopismach, przedstawiona za pomocą obrazków, opatrzonych m.in. w dialogi postaci, narrację

mit - opowieść o powstaniu, życiu bogów, demonów, ludzi, świata, której bohaterami były istoty boskie lub wyposażone w ponadludzkie właściwości

wiersz - wypowiedź w której powtarzają się charakterystyczne elementy takie jak : ilość sylab, wersów, strof; występuje rytmika i rymy

przysłowie – związek frazeologiczny

Przymiotniki (jaki? Czyj? Który?)

Stopniowanie :

*proste → bystry – bystrzejszy – najbystrzejszy

*opisowe → opalony - bardziej/mniej opalony – najbardziej opalony

stosowane jest najcześciej w przypadku :
• imiesłowów przymiotnikowych (interesujący, wykształcony, zakochany).
• przymiotników i przysłówków powstałych od rzeczowników (sentymentalny, sentymentalni).

*nieregularne → zły – gorszy – najgorszy

dobry – lepszy – najlepszy

duży – większy – największy

mały – mniejszy – najmniejszy

Nie stopniujemy przymiotników wskazujących na:

• przynależność
• materiał
• pochodzenie

Przysłowek (jak? Gdzie? Kiedy?)

stopniowanie :

wers - linijka wiersza lub innego tekstu

zwrotka - powtarzający się kilkuwersowy układ rytmiczny o określonym rozkładzie rymów

rym - zgodność brzmienia końcówek wyrazów, znajdujących się przeważnie na końcu wersów

rytm - zauważalna powtarzalność elementów składniowych

refren - powtorzenie strofy wersu lub jego czesci w okreslonym miejscu. wystepuje w utworach o wyraznym rytmie

wiersz rymowany – występują w nim rymy

wiersz nierymowany (biały) – brak rymów

fikcja artystyczna - sposób przedstawienia świata, niezależnego od rzeczywistości

rzeczywistość - to, co rzeczywiście, obiektywnie istnieje, co jest prawdziwe; realność

realizm - tendencję, charakteryzującą się dążeniem do maksymalnego zbliżenia dzieła literackiego do rzeczywistości i jej jak najlepszego, zgodnego z prawdą odwzorowania oraz obiektywnego przedstawienia świata rzeczywistego w utworze literackim

fantastyka - gatunek, w którym przedstawia się świat baśniowy, mityczny wypełniony zdarzeniami zaczerpniętymi ze świata snów, magii

Czasownik – co robi? Co się z nim dzieje?

Rzeczownik – kto? Co?

Przymiotnik – jaki? Czyj? Który?

Liczebnik- ile? który z kolei?

Przysłówek – jak? Gdzie? Kiedy?

Zaimek – zastępuje części mowy → rzeczowne, przymiotne, liczebne, przysłowne

Przyimek – nieodmienne i niesamodzielne części mowy, które łącza ze soba różne części mowy (z, po, na, spoza, pośród, podczas)

Spójnik – łączą ze soba elementy wypowiedzenia pojedynczego lub części składowe zdań złożonych (lub, i, żeby, dlatego, aby, ale, gdyż, ponieważ)

*KROPKA

Kropkę stawiamy:

a) na końcu wypowiedzenia oznajmującego (zdania lub równoważnika zdania);

b) po liczebnikach porządkowych pisanych cyfrą arabską, np. 5. (piąty)

c) po skrócie, którego ostatnia litera nie jest jednocześnie ostatnią literą skracanego wyrazu, np. inż. (inżynier)

(ważne: gdy ostatnia litera skrótu jest jednocześnie ostatnią literą wyrazu, po skrócie nie stawiamy kropki,

np. mgr – magister, nr – numer)

Kropki nie stawiamy:

a) na kartach tytułowych książek;

b) po tytułach rozdziałów i podrozdziałów;

c) po nagłówkach;

d) po liczebnikach głównych;

e) po liczebnikach porządkowych pisanych cyframi rzymskimi;

f) po liczebnikach oznaczających godzinę;

g) między składnikami daty, gdy miesiąc pisany jest cyfrą rzymską lub słownie;

h) po tekstach umieszczonych na plakatach, afiszach, wizytówkach;

i) po skrótowcach (np. PKP)

j) po skrótach jednostek miar i wag, rodzimych jednostek monetarnych;

k) po skrótach, których ostatnia litera jest jednocześnie ostatnią literą skracanego wyrazu, np. dr (doktor).

*PRZECINEK

Przecinek stawiamy:

a) między zdaniami składowymi zdania złożonego w celu:

- oddzielenia zdania nadrzędnego od podrzędnego,

b) przed członami dopowiedzianymi, wtrąconymi,

c) przed powtórzonym spójnikiem, np. Ani nie pojadę w góry, ani nad morze;

d) gdy wymieniamy – między jednorodnymi i równorzędnymi częściami zdania, pomiędzy którymi nie ma

spójnika, np. szczupła, ładna kobieta;

*ZNAK ZAPYTANIA

służy do wskazywania na intencję osoby mówiącej, która oczekuje odpowiedniej informacji od osoby, do której kieruje pytanie

*NAWIAS

Nawias stawiamy w celu wydzielenia tekstu o charakterze uzupełniającym, wyjaśniającym, np. W pokoju

było dziesięć osób (w tym dwoje dzieci)

*CUDZYSŁÓW

Cudzysłów stawiamy:

a) przed przytoczonymi fragmentami tekstu, wypowiedzeniami, wyrażeniami, pojedynczymi wyrazami;

b) przed wyrazami użytymi ironicznie, np. Jacek „wsławił się” w szkole pięcioma jedynkami na koniec

roku.

*DWUKROPEK

Dwukropek stawiamy:

a) przed szczegółowym wyliczeniem, poprzedzonym ogólnym ujęciem tego, co ma być następnie

wyszczególnione, np. W klasie mamy następujące kwiaty: paproć, pelargonię, bluszcz;

b) przed przytoczonymi słowami, np. Powiedziała: „Nie chcę!”.

*ZNAK WYKRZYKNIKA

służy do oznaczania emocjonalnego zabarwienia wypowiedzi, uwydatniania jej charakteru żądającego lub rozkazującego

a)Temat fleksyjny– część wyrazu, która zasadniczo nie uczestniczy w jego odmianie. Rozróżnia się np.domow- w wyrazach: domowy, domowego

b) głoski dzielimy na

* ze względu na zachowanie się więzadeł głosowych:

-dźwięczne → b,d,dz,dź,dż,g,w,z,ź,ż,ch,h,j,l,ł,m,n,r

-bezdźwięczne → p,t,c,ć,cz,k,f,s,ś,sz

wszystkie samogłoski są dźwięczne

*ze względu na zachowanie się języczka wraz z podniebieniem miękkim:

-nosowe : ą,ę,m,n,ń

-ustne: pozostałe

*ze względu na ruch środkowej części języka do podniebienia twardego:

-twarde

-miękkie: ś,ź,dź,ć,ń

c)

„nie” z rzeczownikami piszemy łącznie.

„nie” z przymiotnikami

*W stopniu równym piszemy „nie” razem z przymiotnikiem. (np.niedobry)

*W stopniu wyższym i najwyższym piszemy osobno. (np. nie najlepszy)

„nie” z czasownikami piszemy oddzielnie

d)

*nazwy własne zapisujemy zawsze wielką literą

*nazwy pospolite zapisujemy małą literą